خب در قسمت اول مقداری با خصوصیات کلی تفنگهای ساچمه زنی آشنا شدیم و اینک ادامه مبحث: در ادامه می پردازیم به تعریف گیج(gauge) یا اندازه کالیبر شات گانها، تفنگهای ساچمه زنی از روش مرسوم اندازه گیری کالیبر تفنگها استفاده نمی کنند بلکه بر اساس یک سیستم قدیمی اندازه کالیبر آنها بیان می شود. کالیبر های معمول شات گانها عبارتند از: 10، 12، 16، 20، 28 و 410. که البته کالیبر 12 معمولترین آنها و در کشور ما پرکاربردترین می باشد. عدد کالیبر یک شات گان عبارتست از تعداد ساچمه سربی به قطر داخلی لوله تفنگ که مجموع وزن آنها یک پوند شود. سخته؟ خب یه کم بیشتر توضیح می دم: فرض کنید یک تفنگ کالیبر 12 در دست شماست، و تعدادی ساچمه سربی که دقیقا به اندازه داخل لوله آن هستند. حالا اگر 12 تا از این ساچمه ها را وزن کنید وزن آنها برابر یک پوند می شود. اگر آن تفنگ مثلا کالیبر 20 باشد آنوقت وزن 20 عدداز آن ساچمه های اندازه داخل لوله برابر یک پوند می شود و به همین ترتیب برای همه کالیبرها. تنها استثناء کالیبر 410 است که دقیقا برابر 0.410 اینچ می باشد و از سیستم مرسوم کالیبر گذاری شاتگانها استفاده نمی کند.

سلاحهای ساچمه زنی سه دسته کلی دارند: شکاری، ورزشی و نظامی. هر یک از این دسته ها قابلیت و کارایی خاص خود را دارد که در نوع مهمات مصرفی و کاربردها با دیگری تفاوت بسیاری دارد. البته ممکن است از نظر ظاهر به هم شبیه باشند اما از لحاظ کاربرد تفاوتهای بسیاری دارند. مثلا یک شات گان ورزشیبه راحتی می تواند تا 400 شلیک در روز و حتی بیشتر را تحمل نماید در حالی که یک شات گان شکاری معمولا برای بیش از 50 شلیک در روز طراحی و ساخته نشده است( فشار بیش از حد و استفاده نا معمول باعث کاهش عمر سلاح می گردد.) شات گانهای دو لول در صورتی که از چخماق بیرون از بدنه استفاده کنند به آنها چخماقی و در صورتی که چخماقی آنها در داخل سلاح باشد( قابل رویت نباشد) به آنها کوسه می گویند.

برای شات گانها به طور معمول دو نوع فشنگ موجود است: عادی و مگنوم. که فشنگ مگنوم دارای باروت بیشتر و قوی تری است که به آن قدرت بیشتری می بخشد. البته همه تفنگها قدرت شلیک این فشنگها را ندارند و باید امکان استفاده از آنها در دفتر چه تفنگ ثبت شده و به تایید کارخانه سازنده رسیده باشد و الا استفاده از آنها ممکن است منجر به آسیب به سلاح و تیر انداز شود. فشنگهای مگنوم را ظاهرا می توان از روی قسمت برنجی پوکه آنها که بلندتر است شناخت.
در قدیم بیشتر از ساچمه های سربی در شاتگانها استفاده می شد اما اکنون در بیشتر کشورهای غربی به علت مسائل زیست محیطی استفاده از این ساچمه ها ممنوع بوده و به جای آنها از ساچمه های فولادی استفاده می شود. البته نیروهای پلیس و نظامی هم عمدتا از ساچمه های فولادی استفاده می کنند. ان شاءالله در مورد انواع فشنگهای شاتگانها بیشتر توضیح میدم که بسیار متنوع و دارای کاربردهای گوناگون هستند.

شاتگانهای قدیمی همانطور که اشاره شد سر پر بودند. برای پر کردن تفنگ ابتدا تیر انداز مقاداری باروت در لوله تفنگ می ریخت و یک نمد روی آن قرار می داد سپس با سنبه کمی آنها را فشرده می کرد بعد تعدادی ساچمه بر روی نمد ریخته و مجددا نمد دیگری روی آن قرار می داد و بازهم با سنبه آنها را فشرده کرده و سپس اقدام به شلیک می نمود. قدیمی ترین نمونه های شاتگانها انواع تک لول هستند و رتبه بعدی به انواع دو لول، سه لول، چهار لول و در بعضی موارد حتی با تعداد لوله های بیشتر اختصاص دارد. بعدا به جهت جلوگیری از افزایش وزن بیش از حد اسلحه انواع شاتگانهای خشاب دار طراحی شدند که البته این مساله بعد از پیدایش فشنگ بود. در شاتگانها از خشابهای متفاوتی برای ماموریتهای مختلف استفاده شد . مثلا خشابهای لوله ای بیشتر کاربرد شکاری و پلیسی داشتند(به علت وزن کمتر و جمع و جور تر بودن) و خشابهای جعبه ای و مدور بیشتر کاربرد نظامی داشتند(به علت ظرفیت بیشتر).

بر سر لوله شاتگانها قطعه ای وجود دارد به نام چک(Choke)که البته در خیلی از موارد با خود لوله یکی شده است خصوصا در تفنگهایی که قبل از 3-4 سال پیش تولید شده اند. وظیفه این قطعه این است که با کمی جمع تر کردن سر لوله باعث گردد تا ساچمه ها در فاصله بیشتری بعد از شلیک از هم باز شده و در نتیجه برد موثر سلاح افزایش یابد. چوکها دارای دو سری اصطلاح معمول( آمریکایی و انگلیسی) می باشند که در تفنگهای موجود در ایران اصطلاحات انگلیسی رایجتر است البته این دو اصطلاح دارای یک سری تفاوتها با یکدیگر بوده و کاملا برابر و معادل نیستند. . .

 آشنایی با اجزای فشنگها

قسمتهای اساسی فشنگ عبارتند از:
چاشنی(primer): که وظیفه محترق کردن باروت را برعهده دارد.
پوکه(case) : که کل اجزاء فشنگ را در کنار هم نگه می دارد و از جنس پلاستیک، مقوا یا فلز ساخته می شود.
باروت(gunpowder): که پس از آتش گرفتن نیروی لازم جهت پرتاب ساچمه ها را فراهم می نماید.
نمد(wad) : که حائل مابین باروت و ساچمه ها است(البته ود همیشه از جنس نمد نیست و اکثرا پلاستیکی می باشد.
ضمنا در فشنگهای دست ساز یک تکه نمد دیگر هم در سر فشنگ و روی ساچمه های قرار می گیرد تا از بیرون ریختن آنها جلوگیری شود(سر فشنگهای کارخانه ای و بعضی فشنگهای خانگی که با دستگاههای خاص تولید می شوند پرس می شود)
ساچمه(shot) یا گلوله(slug): که پرتابه فشنگ می باشد.


تصویر ود:





تصویر یک نمونه ود دیگر:





در این تصویر شکل اجزاء فشنگ کاملا مشخص است:





این عکس هم بیانگر اجزاء داخلی فشنگ است:





یک تصویر دیگر:





و همچنین:








فشنگهایی با پوکه فلزی در کنار فشنگ پوکه پلاستیکی:





مقایسه اجزای یک فشنگ شاتگان با یک فشنگ معمولی:





یک عکس که جزییات را بصورت جدا از هم نشان می دهد:





خب گفتیم که تفنگهای ساچمه زنی تنوع خوبی در انواع پرتابه های خود دارند این تفنگها می توانند از ساچمه های بسیار ریز تا تک گلوله را شلیک نمایند. به ساچمه ها shot و به تک گلوله ها slug گفته می شود. جدول زیر شماره بندی ساچمه ها را نشان می دهد:





و همینطور این جدول(اندازه ها به اینچ و متر برای انواع ساچمه آمده):





این تصویر تعدادی از انواع اسلاگ را نشان می دهد:





این هم نمونه دیگیری از اسلاگ:





فشنگ مگنوم حاوی ساچمه:





بزرگترین گلوله شات گان دنیا مخصوص تانک آبرامز جهت نبردهای شهری حاوی 1000 عدد ساچمه تنگستنی که تا 500 متر برد کشندگی دارد:





اسلاگ باز شونده که پس از برخورد به هدف از هم باز می شود تا جراحت بیشتری ایجاد نماید:





فشنگ مگنوم حاوی ساچمه، به قسمتهای داخلی فشنگ دقت کنید:





تعدادی فشنگ مگنوم با سر پرس شده:





فشنگ تیسر(taser) که فشنگ بسیار جالبی است و پس از برخورد با بدن هدف ولتاژ بالایی از انرژی الکتریسیته را به بدن وی تخلیه می نماید و باعث فلج شدن موقت وی می شود(دقیقا مانند شوکر):





و عکسی دیگر از اجزای داخلی این فشنگ:





فشنگ بالایی تک گلوله روکش دار(سابوت) و فشنگ پایینی شامل تعداد زیادی پیکان دارت شکل است که برای ایجاد جراحات کشنده استفاده می شود:





این فشنگ جالب و ویژه به جای مرمی های معمولی از پودر روی پر شده است و توسط نیروهای اعمال قانون جهت شکستن قفل درها به کار می رود. به این ترتیب نیروها پس از شلیک به قفل، نگران کمانه کردن ساچمه هانیستند:





خب پیشتر اشاره شد که فشنگها دارای دو نوع کلی هستند: فشنگهای معمولی و فشنگهای پرقدرت(مگنوم). از فشنگ های مگنوم معمولا برای دستیابی به بردهای بیشتر(مثلا برای شکار درنا یا غاز) و یا در فصل زمستان که سرعت سوزش باروت کندتر می شود جهت جبران این مسأله استفاده می کنند. حال در زیر به تصویر این دو نوع فشنگ و تفاوتهای ظاهری آنها دقت فرمایید:

فشنگ معمولی:





فشنگ مگنوم:





همانطور که ملاحظه می فرمایید طول قسمت برنجی پوکه در فشنگ مگنوم بیشتر است که به دلیل بیشتر بودن میزان باروت این فشنگهاست(اصولا فشنگهای شاتگان فقط تا جایی که پوکه برنجی است باروت دارند)


تصویر تعدادی فشنگ معمولی و مگنوم در کنار هم برای مقایسه:





فشنگها معمولا در سه طول عرضه می شوند: 2 و سه چهارم اینچ(70 میلی متر)، 3 اینچ(76 میلی متر) و سه و نیم اینچ(89 میلی متر) که به همین میزان مقدرا ساچمه قابل پرتاب توسط آنها افزایش می یابد. این تصویر دو نمونه از این فشنگها را نشان می دهد:





بر روی فشنگ اطلاعاتی نوشته می شود که دانستن آنها مفید و ضروری است به این عکس دقت کنید:





در عکس بالا Manufacturer به معنی سازنده، Shell lentgh به معنی طول فشنگ، Powder dram equivalent به معنی پیمانه معادل وزن باروت(وزن باروت)، Oz.of shot به معنی وزن ساچمه ها به اونس و shot size به معنی سایز ساچمه ها می باشد.